Η ΓΑΛΑΖΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ
Συχνά ακούμε και χρησιμοποιούμε τους όρους : «αειφόρος ανάπτυξη» «Πράσινη ανάπτυξη», «Γαλάζια ανάπτυξη». Απαραίτητο να τους εξηγήσουμε, ώστε να μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα.
Η αειφόρος ανάπτυξη βρίσκεται τα τελευταία 30 χρόνια στην πρώτη γραμμή αρκετών πολιτικών Ελλήνων και Ευρωπαίων. Στα κατά καιρούς κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέχει περίοπτη θέση. Αυτό γιατί αποτελούσε και αποτελεί πρόκληση το να εξασφαλιστεί μια αμοιβαία ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής ευμάρειας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης λοιπόν στηρίζεται σε τρεις πυλώνες:
• το περιβάλλον
• την οικονομία και
• την κοινωνία,
Αυτοί οι τρεις παράγοντες συνυπάρχουν και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Το επίδικο, δηλαδή το ζητούμενο είναι το αναπτυξιακό εκείνο πρότυπο που οδηγεί σε μία ισορροπία ανάμεσα στους τρεις αυτούς πυλώνες.
Η «Πράσινη» ανάπτυξη αποτελεί μία αναπτυξιακή στρατηγική που μπορεί να συμβάλλει προς την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης, δίνοντας έμφαση και στους τρεις πυλώνες αυτής. Είναι δηλαδή η «Πράσινη ανάπτυξη» το απαραίτητο μέσον-ο αγωγός για να επιτευχθεί η Αειφόρος ανάπτυξη. Ο όρος «Πράσινη» ανάπτυξη εστιάζει στην εξοικονόμηση πόρων μέσα από την αξιοποίηση της τεχνολογικής καινοτομίας, τη δημιουργία απασχόλησης, την προστασία του περιβάλλοντος, την κυκλική οικονομία.
Η «Γαλάζια Ανάπτυξη», γνωστή ως “Blue Growth”, στηρίζεται στη διατήρηση και αειφόρο διαχείριση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Πιο συγκεκριμένα, προάγει τη μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη στήριξη της αειφόρου ανάπτυξης του θαλάσσιου, του νησιωτικού και του ναυτιλιακού τομέα. Ο Θουκυδίδης διέσωσε την ρήση :«Μέγα το της θαλάττης Κράτος» που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει πως «Μεγάλη είναι η δύναμη του κράτους που ελέγχει την θάλασσα». Σήμερα , στην εποχή μας η φράση αυτή νοείται κυρίως υπό την έννοια της οικονομίας και μάλιστα της Γαλάζιας Οικονομίας. Οι θάλασσες και οι ωκεανοί μπορούν να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της οικονομίας τόσο της Ελληνικής όσο και της Ευρωπαϊκής, ενώ εμφανίζουν σημαντικές προκλήσεις για την ανάπτυξη καινοτομιών και την τεχνολογική ανάπτυξη. Η ανάδειξη και η συμβολή των θαλάσσιων πόρων στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης της Ευρώπης αποτελείται από τρεις συνιστώσες:
α) γνώσεις για την θάλασσα,
β) θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός και
γ) ολοκληρωμένη θαλάσσια επιτήρηση.
ΓΙΑΤΙ Η ΓΑΛΑΖΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ Η ΓΑΛΑΖΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ενδεικτικά και μόνον ενδεικτικά παρακαλώ σημειώστε ότι:
Η Ελλάδα διαθέτει 6000 νησιά-νησίδες και βραχονησίδες, αλλά και 15.147 χλμ συνολικού μήκους ακτογραμμή.
Η ελληνική οικονομία είναι σε μεγάλο βαθμό «εξαρτημένη» από τη θάλασσα. Το 19% του εργατικού δυναμικού της Ελλάδας απασχολείται στον τουριστικό τομέα, ο οποίος σε ποσοστό 85% αναπτύσσει δραστηριότητες που σχετίζονται με την θάλασσα.
Η ελληνική ναυτιλία, αντιστοιχεί, στο 15,94% της παγκόσμιας ναυτιλιακής δραστηριότητας.
Ακόμα, το 19% των αλιευμάτων στην Μεσόγειο προέρχεται από την Ελλάδα, η οποία και διατηρεί έναν από τους μεγαλύτερους αλιευτικούς στόλους στην περιοχή.
ΣΤΗΝ Ε.Ε
Η γαλάζια οικονομία της ΕΕ αντιπροσωπεύει 5,4 εκατ. θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία που ανέρχεται σε περίπου 500€ δισ. ετησίως. Συνολικά, 75% του εξωτερικού εμπορίου της Ευρώπης και 37% του εμπορίου εντός της ΕΕ διεξάγεται διά θαλάσσης. Μεγάλο ποσοστό αυτής της δραστηριότητας, όχι όμως το σύνολό της, είναι συγκεντρωμένο γύρω από τις ακτές της Ευρώπης
ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΗΣ ΓΑΛΑΖΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΕ
Κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκρίνονται πέντε τομείς δράσης που μπορούν να οδηγήσουν σε βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας. Ιδού οι τομείς αυτοί:
Γαλάζια ενέργεια
Η θαλάσσια ενέργεια μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση της αποδοτικότητας όσον αφορά την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, στην ελαχιστοποίηση των απαιτήσεων όσον αφορά τη χρήση άνθρακα από τον τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η παραγωγή αιολικής ενέργειας ανοικτής θαλάσσης άρχισε να εξαπλώνεται ραγδαία στην Ευρώπη. Για την Ελλάδα υπάρχουν πολλές ενστάσεις.
Βεβαίως υπάρχει μπροστά μας η πρόκληση μιας άλλης μορφής ενέργειας της κυματικής ενέργειας.
Γνωρίζετε την Γεωθερμία με θαλασσινό νερό;
Η αξιοποίηση του θαλασσινού νερού με αγωγούς ή μέσα από παραθαλάσσια πηγάδια ή γεωτρήσεις είναι μια σημαντικότατη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας σε όλες τις παράκτιες περιοχές και ειδικότερα της Μεσογείου όπου η θερμοκρασία της θάλασσας στις παράκτιες ζώνες κυμαίνεται από 16 – 22 C.
Η ψύξη με την χρήση θαλασσινού νερού είναι μια μέθοδος που προσφέρει εξοικονόμηση μέχρι και 40% σε σχέση με την χρήση αερόψυκτων συστημάτων. Η παραγωγή θερμού νερού θερμοκρασίας μέχρι και 60 C με αβαθή γεωθερμία και την χρήση αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης μπορεί να μειώσει μέχρι και 80 % το κόστος σε σχέση με την συμβατική παραγωγή με καυστήρες πετρελαίου ή αερίου.
Υδατοκαλλιέργεια
Η υποθαλάσσια ζωή αντιστοιχεί στο 15,7% περίπου των ζωικών πρωτεϊνών που καταναλώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τα τρόφιμα και τη γεωργία εκτιμά ότι η υδατοκαλλιέργεια προσφέρει το ήμισυ από αυτές και ότι μέχρι το 2030 το ποσοστό αυτό θα ανέλθει σε 65%. Σήμερα το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 25% στην ΕΕ. Παγκοσμίως, παρουσιάζει αύξηση 6,6% ετησίως, κάτι που την καθιστά τον πιο ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα παραγωγής τροφίμων ζωικής προέλευσης, και ταχύτερα αναπτυσσόμενο από την ετήσια παγκόσμια αύξηση το πληθυσμού, που ανέρχεται στο 1,8%.Έτσι, συμβάλλει στη συνολική βελτίωση της ανθρώπινης διατροφής.
Η ανάπτυξη στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας στην Ασία, που αντιστοιχεί σε περισσότερο από 89% της συνολικής παραγωγής, ανέρχεται σε ποσοστό άνω του 5% ετησίως, ενώ η ανάπτυξη του τομέα στην ΕΕ είναι στάσιμη. Πάνω από το 90% των επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ είναι ΜΜΕ, οι οποίες παρέχουν περίπου 80.000 θέσεις εργασίας.
Η υδατοκαλλιέργεια στην Ελλάδα μπορεί να αναπτυχθεί, προσφέροντας εμπορεύματα καλύτερης ποιότητας στους καταναλωτές που επιθυμούν να επιλέγουν φρέσκα, αξιόπιστα προϊόντα, στα οποία περιλαμβάνονται ολοένα και περισσότερο εκείνα που παράγονται με βιώσιμο ή βιολογικό τρόπο. Επιπλέον, μπορεί να βοηθήσει τις παράκτιες κοινότητες να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητές τους, μειώνοντας ταυτόχρονα την πίεση που ασκείται λόγω της αλιείας, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση των αποθεμάτων. Για τη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο πιθανός αντίκτυπος στα αποθέματα των μη εκτρεφόμενων πληθυσμών και στην ποιότητα του νερού. Αλλά και εδώ ισχύει η βασική Αρχή της Φέρουσας Ικανότητας
Θαλάσσιος, παράκτιος τουρισμός και τουρισμός με κρουαζιερόπλοια
Η εξαιρετική ομορφιά και η ποικιλομορφία των ακτών μας καθώς και το ευρύ φάσμα εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων που προσφέρονται, τις καθιστά προτιμώμενο προορισμό διακοπών πολλών τουριστών. Ο τομέας του θαλάσσιου και παράκτιου τουρισμού έχει πλέον καταστεί μεγάλη θαλάσσια οικονομική δραστηριότητα, στην οποία απασχολούνται αρκετές χιλιάδες άνθρωποι.
Σε ορισμένες περιοχές, ο τουρισμός αποτελεί πρόσθετη πηγή εισοδήματος για τις παράκτιες κοινότητες, ενώ σε άλλες μπορεί να κυριαρχεί στην τοπική οικονομία. Παρόλο ότι πολλοί από αυτούς τους τουρίστες μπορεί να μην απομακρύνονται πολύ από την ακτή, οι δραστηριότητες στη θάλασσα γνωρίζουν αύξηση: Ενδεικτικά αναφέρω τρεις μόνον δραστηριότητες:
Η πλοήγηση με σκάφη αναψυχής
Ο κλάδος των κρουαζιερόπλοιων γνωρίζει επίσης ανάπτυξη.
Καταδύσεις
Προσοχή ένα υγιές περιβάλλον είναι θεμελιώδες για οποιαδήποτε μορφή «γαλάζιου» τουρισμού και ευνοεί την ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού. Τα υψηλής ποιότητας ύδατα κολύμβησης και τα παρθένα παράκτια και θαλάσσια ενδιαιτήματα έχουν υψηλή αξία αναψυχής. Έτσι, οι παράκτιες περιοχές γίνονται πιο ελκυστικές, γεγονός το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη δραστηριοτήτων, όπως είναι ο θαλάσσιος τουρισμός και τα αθλήματα, καθώς και ο οικολογικός τουρισμός, π.χ η παρατήρηση φαλαινών, ή και πουλιών (birds watchers.
Η μεγάλη ποικιλία του τουρισμού σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των πρωτοβουλιών που προωθούν την ανάπτυξη είναι τοπικής ή περιφερειακής κλίμακας. Η καθεμιά από τις Ελληνικές Περιφέρειες παρουσιάζει διαφορετικές προκλήσεις και ευκαιρίες, που απαιτούν συγκεκριμένες προσεγγίσεις. Οι Περιφερειακές διοικήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν μια στρατηγική προσέγγιση στις επενδύσεις ώστε να ευνοηθούν υποδομές, όπως είναι η δυνατότητα προσδέσεως, οι λιμενικές εγκαταστάσεις και η μεταφορά.
Αυτά πρέπει να συνοδευτούν από μέτρα που θα συμβάλλουν ώστε να αυξηθεί η τουριστική προσφορά για τη χαμηλή περίοδο και να μειωθεί το υψηλό αποτύπωμα άνθρακα και ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος του παράκτιου τουρισμού. Λόγω της μεγάλης σημασίας της δραστηριότητας, του επισφαλούς χαρακτήρα της δραστηριότητας και του χαμηλού επιπέδου δεξιοτήτων μεγάλου μέρους του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού, καθώς και του κυρίαρχου αντικτύπου του τουρισμού σε πολλές παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές της χώρας, τα μέτρα σε επίπεδο τοπικής θαλάσσιας λεκάνης μπορεί να έχουν σημαντικό θετικό αντίκτυπο.
Θαλάσσιοι ορυκτοί πόροι
Η πρόοδος στην τεχνολογία, καθώς και οι ανησυχίες ως προς την ασφάλεια του ανεφοδιασμού ενθάρρυναν τις εταιρείες εξόρυξης να εξετάσουν τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η θάλασσα. Η εκμετάλλευση και η εξόρυξη ορυκτών, εκτός της άμμου και του αμμοχάλικου, από τη θάλασσα, έχει μόλις ξεκινήσει. Η πιο πρόσφατη δραστηριότητα αναπτύσσεται σε ρηχά ύδατα. Έως το 2020, το 5% των ορυκτών σε παγκόσμιο επίπεδο, περιλαμβανομένου του κοβάλτιου, του χαλκού και του ψευδάργυρου μπορεί να προέρχεται από το βυθό του ωκεανού. Αυτό το ποσοστό μπορεί να ανέλθει σε 10% έως το 2030. Ο ετήσιος κύκλος εργασιών της θαλάσσιας εξόρυξης ορυκτών σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να αυξηθεί από σχεδόν μηδενικό επίπεδο έως 10 € δισ. έως το 2030.
Μπορεί επίσης να καταστεί οικονομικά εφικτή η αφαίρεση ορυκτών, όπως είναι το βόριο ή το λίθιο, από το θαλασσινό νερό. Οι αποθέσεις με τις καλύτερες προοπτικές συναντώνται σε σουλφίδια μετάλλων, τα οποία αναδύονται από υδροθερμικά μεταλλεύματα σε περιοχές ενεργών ηφαιστείων. Οι θερμοκρασίες και οι πιέσεις σε αυτές τις περιοχές είναι πολύ υψηλές και ο αντίκτυπος της διαταραχής σε αυτά τα θερμά σημεία θαλάσσιας βιοποικιλότητας, που με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θαλάσσης (UNCLOS) πρέπει να προστατεύονται, είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος. Αυτού του είδους η δραστηριότητα εντοπίζεται σήμερα περισσότερο σε περιοχές υπό εθνική δικαιοδοσία (αποκλειστικές οικονομικές ζώνες και υφαλοκρηπίδα) όπως είναι πιο εύκολο να μεταφερθούν μεταλλεύματα στην ξηρά. Είναι προφανές ότι για λόγους αρχής είμαστε αντίθετοι με τις εξορύξεις.
Γαλάζια βιοτεχνολογία
Η ανεξερεύνητη και όχι επαρκώς μελετημένη, φύση μεγάλου ποσοστού του βυθού σημαίνει ότι η ικανότητα των θαλάσσιων οργανισμών εκτός των ψαριών και των οστρακόδερμων να προσφέρουν στοιχεία στη γαλάζια οικονομία αρχίζει, μόνον, σήμερα να εκτιμάται, εν μέρει μέσω νέων τεχνολογιών για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας του γονιδιώματος των ζωντανών οργανισμών.
Έχουν ήδη σημειωθεί κάποιες επιτυχίες. Τα αντιικά φάρμακα Zovirax και Acyclovir προέκυψαν από νουκλεοτίδια που απομονώθηκαν από σπόγγους της Καραϊβικής. Το «Yondelis», που αναπτύχθηκε από μικρά, ασπόνδυλα θαλάσσια είδη ήταν το πρώτο φάρμακο θαλάσσιας προέλευσης για την καταπολέμηση του καρκίνου.
Η εξερεύνηση της βιοποικιλότητας της θάλασσας μάς βοηθά σήμερα να κατανοήσουμε, για παράδειγμα, το πώς οι οργανισμοί που μπορούν να αντέξουν ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης και αναπτύσσονται χωρίς φως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη νέων βιομηχανικών ενζύμων ή φαρμακευτικών ουσιών. Ταυτόχρονα, λόγω της ανησυχίας σχετικά με τον αντίκτυπο από τη χρήση του εδάφους και της ανάγκης για νερό των χερσαίων καλλιεργειών που προορίζονται για βιοκαύσιμα, καταβάλλονται προσπάθειες για τη διερεύνηση της δυνατότητας χρήσης των φυκιών ως πηγής βιοκαυσίμων, καθώς και για τη δυνατότητα χρήσης χημικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας και βιοενεργών ενώσεων
Μια στρατηγική προσέγγιση στην έρευνα και στην καινοτομία θα προσφέρει τις επιστημονικές και τεχνολογικές βάσεις για την τεκμηρίωση των στρατηγικών αποφάσεων που χρειάζονται οι αναδυόμενοι βιομηχανικοί τομείς. Μέσω της μείωσης των τεχνικών εμποδίων στον εν λόγω τομέα, το σύνολο του τομέα θα καταστεί πιο ελκυστικό για τους επενδυτές. Θα βοηθήσει, επίσης, τη βιομηχανία να μετακινηθεί από το στάδιο της ανάπτυξης στην εμπορική εκμετάλλευση των καινοτόμων προϊόντων. Μια ολιστική προσέγγιση θα συνέβαλε στην αύξηση της ευαισθητοποίησης μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής, του ιδιωτικού τομέα και του γενικού κοινού σχετικά με το δυναμικό των θαλάσσιων υδρόβιων προϊόντων.
ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
Πρόκειται για το σχεδιασμό του χρόνου και του τόπου άσκησης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη θάλασσα, προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα και η βιωσιμότητά τους στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Κατά τη διαδικασία αυτή, όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη συνεργάζονται με διαφάνεια με στόχο το σχεδιασμό των θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Τον Ιούλιο του 2014, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενέκριναν νομοθεσία σχετικά με τη δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στην Ευρώπη.
Ο ανταγωνισμός που επικρατεί στο θαλάσσιο χώρο, όσον αφορά τις εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τις υδατοκαλλιέργειες και άλλους τομείς οικονομικής ανάπτυξης, δείχνει ότι απαιτείται μια αποτελεσματική διαχείριση ώστε να αποφευχθούν πιθανές συγκρούσεις και να δημιουργηθούν συνέργειες μεταξύ των διάφορων δραστηριοτήτων. Με το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό επιτυγχάνεται:
• Περιορισμός των συγκρούσεων μεταξύ τομέων και δημιουργία συνεργειών μεταξύ διάφορων δραστηριοτήτων.
• Ενθάρρυνση των επενδύσεων με τη διασφάλιση προβλεψιμότητας, διαφάνειας και σαφέστερων κανόνων. Έτσι θα δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη των δικτύων γαλάζιας οικονομίας, θα καθοριστούν Προστατευόμενες Θαλάσσιες Περιοχές και θα διευκολυνθούν οι επενδύσεις.
• Ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ εθνικών διοικήσεων, μέσω της εφαρμογής ενιαίου μηχανισμού για την ισόρροπη ανάπτυξη διάφορων θαλάσσιων δραστηριοτήτων. Με τον τρόπο αυτόν, θα απλουστευθούν οι διαδικασίες και θα μειωθεί το κόστος.
• Αύξηση της διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ χωρών της ΕΕ, όσον αφορά τα καλώδια, τους αγωγούς, τις θαλάσσιες οδούς, τις αιολικές εγκαταστάσεις, κ.λπ.
• Προστασία του περιβάλλοντος μέσω της έγκαιρης εκτίμησης του αντικτύπου και των δυνατοτήτων πολλαπλής χρήσης του χώρου.
Η διαδικασία σχεδιασμού αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι κάποιους ειδικούς καρεκλοκένταυρους που από τα γραφεία τους στην Αθήνα θα αποφασίζουν για την κοινωνία της Νισύρου ή της Καλύμνου ή των Διαποντίων νήσων.
