Κ.ΑΛ.Ο - Πυλώνας Οικονομίας

ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Κ.Αλ.Ο. ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ

Οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας ως έκφραση, οργάνωση και δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και των άμεσων παραγωγών, έχουν κινηματικά χαρακτηριστικά από «κάτω προς τα πάνω», αποσκοπούν στη δημιουργία «κοινωνικών καινοτομιών» και στην ενεργοποίηση του «κοινωνικού κεφαλαίου», κινούνται και καλύπτουν την «περιοχή» μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου (κρατικού) τομέα, εκεί όπου αυτοί «απουσιάζουν». Συγκροτούν έτσι τον τρίτο τομέα της οικονομίας με δραστηριότητες που προτάσσουν, κύρια, κοινωνικούς/ περιβαλλοντικούς και όχι κερδοσκοπικούς σκοπούς με τη λογική του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου. Σημαντικότερα χαρακτηριστικά τους είναι ότι συνεισφέρουν πρωτίστως στην κάλυψη υπαρκτών αναγκών της κοινωνίας και όχι στη μεγιστοποίηση και προσπόριση οικονομικού οφέλους και παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στις εκάστοτε οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις που οι ανάγκες της κοινωνίας ως συνόλου, αυξάνονται (βλ. πανδημίες, οικονομικές κρίσεις, φυσικές καταστροφές, κ.α.).

– Δραστηριοποιούνται σε όλα τα οικονομικά πεδία, αλλά και πρωτοπορούν καινοτομικά και καταλυτικά στο μετασχηματισμό των σημερινών μοντέλων παραγωγής και υπηρεσιών. Παρέχουν έτσι βιώσιμη εναλλακτική στην κοινωνία, όταν οι κρίσεις και αδυναμίες τείνουν να αποεπενδύουν το κράτος κοινωνικής πρόνοιας, αναλαμβάνοντας μέρος των λειτουργιών του, διασφαλίζοντας τη συμμετοχή των πολιτών και δημιουργώντας βιώσιμες θέσεις εργασίας και κοινωνική συνοχή.

Η κοινωνική οικονομία έχει ήδη αναγνωριστεί και εφαρμόζεται από όλες τις χώρες της Ευρώπης και την Ε.Ε. ως ένα αποτελεσματικό και επιτυχημένο οικονομικό μοντέλο που έχει δημιουργήσει 13,6 εκατ. θέσεις εργασίας, 2,8 εκατ. επιχειρήσεις στις οποίες συμμετέχουν πάνω 232 εκατ. μέλη και 80,6 εκατ. εθελοντές και συμβάλλει στο – κατά μέσο όρο – στο 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ.
Διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή των στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) για το 2030, με την τοπικοποίηση των στόχων της, αφού επενεργεί καταλυτικά στην τοπική κοινωνία λόγω του κοινωνικού της χαρακτήρα και του «προνομίου» της να αναδεικνύει και κινητοποιεί πολλαπλούς τοπικούς πόρους.
Συμβάλλει στις επιδιώξεις του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Οι διακηρύξεις του Toledo (2020) με την συνυπογραφή και από την Ελλάδα και του Μάνχαϊμ (2020) για την Κοινωνική Οικονομία, προωθούν τη δέσμευση της Ευρώπης για την ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας υπό την ηγεσία των πολιτών με καινοτόμο πνεύμα, σε 7 βασικές αρχές και επιδιώξεις:

Αύξηση ορατότητας και αναγνώρισης της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, μέσω δημόσιων πολιτικών, σχεδίων και συγκεκριμένων δράσεων, σε συνεργασία με τα μέλη και τις οντότητες που την απαρτίζουν.
Προώθηση του μοντέλου της που στηρίζεται στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη, έτσι ώστε να παγιωθεί η κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη και η χρηστή διακυβέρνηση.
Υποστήριξη δημιουργίας ευνοϊκών οικοσυστημάτων για την κοινωνική οικονομία, μέσω συνεργιών μεταξύ δημόσιων διοικήσεων και παραγόντων της (νομικών πλαισίων, κατάλληλων προγραμμάτων, σχεδίων και στρατηγικών).
Διασφάλιση οικονομικής υποστήριξης για μια βιώσιμη κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία, μέσω των ευρωπαϊκών κονδυλίων από το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 και των κεφαλαίων Ανάκαμψης που προβλέπονται στο Next Generation EU instrument.
Αναγνώριση του ρόλου της ως κρίσιμου καθοδηγητή στην διαμόρφωση μιας βιώσιμης, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιης μετά την COVID 19 ανάκαμψης σε όλη την Ευρώπη.
Συμβολή στη διεθνοποίηση των οντοτήτων της, ως μοντέλων ενδογενούς ανάπτυξης, με ανταλλαγές σε πολυμερείς και διμερείς θεσμικές σφαίρες για τη μεταφορά γνώσης και εμπειρίας οικοσυστημάτων και από άλλες περιοχές και τομείς.
Δημιουργία και διατήρηση μηχανισμών συνεργασίας και διαλόγου υψηλού επιπέδου για τον συντονισμό δράσεων, ως προς την ανάπτυξη της κοινωνικής καινοτομίας και της καινοτόμου δημόσιας πολιτικής προς ένα μοντέλο με δυνατότητα παραγωγής περισσότερων πληθυντικών οικονομιών για βιώσιμες, ισότιμες και δίκαιες κοινωνίες.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στην Ελλάδα η κοινωνική οικονομία βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. προσπαθεί να αναπτυχθεί μέσα από ένα από τα πάνω ελεγχόμενο, αντίξοο, άκρως περιοριστικό, ελεγκτικό και εξοντωτικό έως εχθρικό πολιτικό, θεσμικό, επιχειρηματικό, οικονομικό και φορολογικό περιβάλλον.

Οι ερασιτεχνισμοί και ιδεοληψίες της προηγούμενης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και η προφανής και ολοένα αποδεικνυόμενη στόχευση της ΝΔ να την υποβαθμίσει, προς όφελος μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων και εξυπηρέτησης ημετέρων, οδηγούν στην περαιτέρω απαξίωσή της (δείγμα γραφής η υποβάθμιση της Ειδικής Γραμματείας Κ.ΑΛ.Ο. σε Διεύθυνση).

Εξαιρώντας την από χρηματοδοτήσεις (Ταμείο Ανάκαμψης, νέο ΕΣΠΑ – Στόχος 4, κ.α., παρά τις κατευθύνσεις της ΕΕ), ναρκοθετώντας την υπόστασή της με νομοθετικές ρυθμίσεις (βλ. προσχέδιο ΥΠΕΣ για τις Κοινωφελείς Οργανώσεις Πολιτών). Εκτρέποντας έντεχνα τους προβλεπόμενους πόρους του ΕΣΠΑ 2014-2020 για πελατειακούς και ψηφοθηρικούς λόγους, ιδιαίτερα με ιδιοκτησιακής αντίληψης απροθυμίες της πλειοψηφίας Περιφερειαρχών να αξιοποιήσουν τις κοινωνικές επιχειρήσεις, αν και έχουν θετικά αποτελέσματα: Στις δημόσιες δαπάνες (εξοικονόμηση κόστους), σε άτομα (ενδυνάμωση, ψυχολογική υποστήριξη, αποφυγή περιθωριοποίησης), σε «ειδικές» περιοχές (συνεργασία, χωρική ανάπτυξη, πολλαπλασιαστικότητα με τοπικά οικονομικά και περιβαλλοντικά οικοσυστήματα) και στην κοινωνία (κοινωνική συνοχή, μείωση ανισοτήτων).

Χρηματοδοτικό πλαίσιο

Στη χώρα μας και σε σχέση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και πολιτικές, οι πόροι που διατίθενται για την κοινωνική οικονομία και την οικονομία φροντίδας, είναι στο υποπολλαπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου και της αναλογικότητας του τρίτου τομέα στο εθνικό εισόδημα. Αυτό δεν δυσκολεύει μόνο την κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, αλλά και την ιδία διαδικασία ανάκαμψης από την υγειονομική και οικονομική κρίση, καθώς μένουν αναξιοποίητοι και ανενεργοί υλικοί και ανθρώπινοι πόροι, οι οποίοι μόνο με την ανάδειξη και συμβολή του κοινωνικού κεφαλαίου μπορούν να αξιοποιηθούν.

– Με το τρέχον ΕΣΠΑ 2014 – 2020 η αρχική κατανομή πόρων από διάφορα ταμεία (ΕΚΤ, ΕΤΠΑ, κλ.π.)., ανερχόταν σε € 161.837.554,25. (ΕΠΑΝΑΔ/ΔΒΜ – ΕΠΑΝΕΚ -13 ΠΕΠ, από τα οποία έχουν δεσμευτεί μόνο 4,5 εκ.

Το πολλάκις εξαγγελθέν «Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας», παραμένει ακόμα ζητούμενο.
Η αρμόδια για το σχεδιασμό ενεργών πολιτικών απασχόλησης και (κατ’ ευφημισμό) κοινωνικής οικονομίας «Επιτελική Δομή ΕΣΠΑ Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων – (ΑπΚΟ)», δείχνει έντονη κινητικότητα μόνο σε καταρτίσεις κοινωφελούς εργασίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Κ.ΑΛ.Ο.

Δημόσιες πολιτικές

Οι κατά καιρούς σχεδιασμοί δημόσιων πολιτικών για την κοινωνική οικονομία, ουδέποτε εφαρμόστηκαν στην πράξη, με ευθύνη των αρμοδίων υπηρεσιών του κράτους.

– Οι προβλεπόμενες δράσεις δημοσιότητας, εκπαίδευσης, συμβουλευτικής και υποστήριξης, παραμένουν κενό γράμμα, αρνητικό για την ανάπτυξη και βιωσιμότητα των φορέων κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας.

Εντοπίζονται αρνήσεις αιρετών Ο.Τ.Α. Α’ και Β’ βαθμού να εφαρμόσουν σαφείς νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως: Ν.4555/2018 «Κλεισθένης», άρθρο 281, για δωρεάν χρήση ακινήτων της οικείας περιφέρειας και άρθρο 196, για την παραχώρηση δωρεάν χρήσης δημοτικών ακινήτων σε φορείς κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας – Ν.4412/16 (άρθρα 20 και 107-110), περί σύναψης από τους ΟΤΑ Δημοσίων Συμβάσεων Κοινωνικής Αναφοράς κατ’ αποκλειστικότητα με Κοιν.Σ.Επ. (Οδηγία 2014/24/ΕΕ) για υγειονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές υπηρεσίες – Ν.4430/2016 (άρθρο 6), για σύναψη προγραμματικών συμβάσεων με αντισυμβαλλόμενους τους Ο.Τ.Α. και φορείς κοινωνικής οικονομίας, για τη μελέτη και εκτέλεση έργων και προγραμμάτων κοινωνικής ωφέλειας.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Είναι γεγονός ότι παρά τις δυσκολίες και εμπόδια που αντιμετωπίζει η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στη χώρα μας, δεν προκαθορίζουν αυτοδίκαια και τη γενικότερη δυναμική που διαθέτει. Οι κυβερνητικές δημόσιες πολιτικές (μη) στήριξης που ακολουθήθηκαν διαχρονικά και ακολουθούνται εντονότερα σήμερα, απαιτούν εφαρμογή εγκεκριμένων από την Ε.Ε. αποφάσεων (ουσιαστικής ένταξης σε πολιτικές ανάπτυξης, μόχλευσης πόρων, κ.α.), ανατροπή στρεβλών πολιτικών και ιδεολογικών αγκυλώσεων.

Συνεπώς, η ανάπτυξη, τα αποτελέσματα και το κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα των φορέων της κοινωνικής οικονομίας, εξαρτώνται από την ολιστική ένταξή τους σε στρατηγικές μεταρρυθμίσεων, υποστηρικτικών πολιτικών και δημιουργίας κατάλληλων προϋποθέσεων:

Ένταξη της Κ.ΑΛ.Ο. στις επιδιώξεις του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Ενεργοποίηση του «Ταμείου Κοινωνικής Οικονομίας».
Ουσιαστική οργανωτική και χρηματοδοτική υποστήριξη φορέων Κ.Αλ.Ο. (μέσω της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας, του ΕΣΠΑ 2021 -2027 Θ.Σ.4, κεφαλαίων Ανάκαμψης, κρατικών ενισχύσεων) και τη δημιουργία τοπικών συνεργειών, δεδομένου ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις εφαρμόζουν επιχειρηματικά μοντέλα που χαρακτηρίζονται από δύο στοιχεία: (i) αντιμετωπίζουν τοπικά κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες, σέβονται την υπεροχή των ανθρώπινων αναγκών και των φυσικών οικοσυστημάτων και (ii) οργανώνονται και αξιοποιούν τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, διαφορετικά, σε σύγκριση με τους κύριους οικονομικούς παράγοντες.
Άμεση λήψη μέτρων πολιτικής με τη μορφή νομικών πλαισίων και πόρων, για τη στήριξη της κοινωνικής καινοτομίας και τοπικής και χωρικής πράσινης και βιώσιμης ανάπτυξης, ώστε να αντιμετωπιστούν πιεστικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις, όπως: Κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες φροντίδας, οικονομίας εγγύτητας, ένταξη ευάλωτων ή περιθωριοποιημένων ομάδων και ατόμων με αναπηρία, μεταναστών, ατόμων εκτός αγοράς εργασίας, πολιτισμός, πράσινη μετάβαση και ανάπτυξη (προσιτή στέγαση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενεργειακές κοινότητες, βιώσιμη κινητικότητα, κυκλική οικονομία, διαχείριση νερού, αγρο-οικολογία, υγιής και βιώσιμη παραγωγή -διάθεση τροφίμων, ανακύκλωση, κ.α.), ψηφιακή οικονομία, περιβαλλοντική προστασία και αντιμετώπιση συνεπειών κλιματικής αλλαγής (δημιουργία δασικών Κοιν.Σ.Επ., οργάνωση ομάδων άμεσης επέμβασης, συγκρότηση και εκπαίδευση εθελοντών κλ.π.)
Άμεση εφαρμογή της δέσμευσης στις 7 βασικές αρχές και επιδιώξεις του Τολέδο.